Margie Pamela R. Dimalanta

Dalawang Mundo nina Dosol at Mokopoy

Ilan nga ba sa atin (lalo na sa mga lumaki sa siyudad) ang may ideya kung paano ang paraan ng pamumuhay ng mga Ayta? Naniniwala akong bihira lang ang nakakaalam kung ano ang kanilang kultura. Sa aklat na “Sina Dosol at Mokopoy sa Paanan ng Bundok Pinatubo,” masusubaybayan ang buhay ng dalawang magkaibigang Ayta. Isinulat ito ni Rene Villanueva at iginuhit naman ni Joanne de Leon. Sa papel na ito, susundan natin ang buhay ng dalawang magkaibigang Ayta (sina Dosol at Mokopoy) sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga ilustrasyon sa nasabing aklat.

Sa kabuuan, masasabing mixed media ang ginamit sa ilustrasyon. Pinagsamang watercolor/acrylic painting at pastel color ang ginamit. Watercolor painting ang ginamit para iguhit ang mga basic na detalye. Ito ang ginamit para sa bundok, langit, lupa, puno, katawan ng mga tao, at marami pang iba. Ginamit din ito para sa shadowing. Ginamit naman ang pastel para sa outline at ilan pang detalye sa ilusytrasyon tulad ng mga linya sa dahon. Ginamit din ito para magkaroon ng ilusyon ng lighting (mas madilim ang bahaging natatakpan ng pinagmumulan ng liwanag) at shadowing. Para naman sa mga detalye sa mukha, ginamit ang felt tip pen para mai-outline ito. Gamitin natin ang ilustrasyon sa pabalat.

Ang bahaging ginamitan ng watercolor ay ang mukha at katawan nina Dosol at Mokopoy. Ginamit naman ang pastel para lagyan ng outline ang katawan ng dalawa. Isang halimbawa din sa pastel ang mga guhit sa dahon. Ang mga detalye sa mukha tulad ng mata at labi ay ginamitan naman ng felt tip pen para mai-outline.

Masasabing nahahati sa dalawang bahagi ang kuwento. Sa unang bahagi ay ipinakilala sa mga mambabasa ang pamumuhay ng magkaibigan bago sumabog ang Pinatubo. Makikita sa mga susunod na ilustrasyon kung ano ang kinakain nila at kung paano at saan nila ito nakukuha. Halimbawa nga ng kanilang kinakain ay ang kowat o kabute na makikita sa ilustrasyon sa kaliwa. Isa ring halimbawa ay ilustrasyon sa kanan. Ipinapakita naman dito kung paano nila kinukuha ang amokaw, na kamukha ng puno ng saging ngunit pinipiga at hinahaluan ng tubig ng mga Ayta para inumin. Sa susunod na ilustrasyon, makikita naman ang paraan nila ng pagkuha ng pahinga o maliit na palaka.

Sa buhay naman ng magkaibigan pagkatapos ng pagsabog ng Pinatubo, ipinakita ang malaking pagbabago sa buhay nila dahil sa nangyari. Sa susunod na ilustrasyon ay ipinakita na natutong kumain ng sardinas ang mga Ayta. Para sa akin, sinisimbulo ng lata ng sardinas ang industriyalisadong pamumuhay dahil ang mga de latang pagkain ay karaniwan nang ginagawa sa pamamagitang ng mga makina. Ang pagdepende ng mga tao sa makina ay patunay na industriyalisado na nga ang pamumuhay.

Kung pagbabasehan ang dalawang bahagi ng buhay ng mga Ayta na ipinakita ng mga naunang ilustrasyon, masasabing may narrativity ang kuwento. Ngunit kapag sinuri na ang copyright page at back cover, makikita na hindi ginamit ang mga pahinang ito para maipakita ang narrativity sa mga ilustrasyon kung hindi para ipakilala ang layon ng nasabing picture book.

Kapag ang pabalat naman ang pinag-usapan, masasabing matagumpay ang ilustrasyon dahil nagawa nitong maipokus ang atensiyon sa bida sa kuwento. Noong una kong makita ang ilustrasyon sa pabalat, ang unang bahagi na nakakuha ng aking atensiyon ay ang dalawang bata. Isang dahilan dito ay ang paggamit ng kulay tsokolate. Dahil mapusyaw ang ginamit na asul at berde, agad na lumutang ang madilim na kulay. Sa ilustrasyon, ang madilim na kulay ay ang kayumangging kulay nina Dosol at Mokopoy.

Dagdag pa dito, magkakaroon na ng ideya na ang kuwento ay tungkol sa dalawang batang nasa ilustrasyon dahil sila ang nabibigyan ng pokus o atensyon. Dahil silang dalawa ay napaliligiran ng mga dahon at halaman, agad na mahihinuha na sila ay hindi mga batang mula sa siyudad. Ang kayumangging kulay at ang kulot nilang buhok ay hindi madalas makikita sa siyudad. Maiuugnay ang ganitong deskripsyon sa mga kababayan nating Ayta. Nakdagdag pa dito ang ilog at bundok na makikita sa likod nina Dosol at Mokopoy. Nirerepresenta ng ilog at bundok ang kabundukang karaniwang tinitirhan ng mga Ayta.

Kapag ang pinagtuunan naman ng pansin ay ang dalawang bata, mapapansin na nakaakbay ang mas matangkad na bata sa mas maliit na bata. Malaki ang sinasabi ng ganitong aksyon sa relasyon ng dalawa. Sa ating kultura, madalas na taong malapit sa iyo ang hinahayaan mong umakbay sa iyo. Dahil dito, kahit hindi sabihin ay mahihinuhang malapit sa isa’t isa sina Dosol at Mokopoy. Kapag binasa na nga ang teksto, malalaman na silang dalawa ay magkaibigan.

Makikita din na karamihan sa mga linyang ginamit ay mga pakurbang linya. Ang mga pakurbang linya ay nagpapahiwatig ng kalayaan sa pagkilos kumpara sa pormalidad at pagiging matigas na ipinahihiwatig ng mga tuwid na linya. Maaaring isipin na dahil maraming pakurbang linya ang ginamit sa nasabing ilustrasyon, ipinakikita nito na may kalayaan sa pagkilos ang dalawang bida.

Upang mas maintindihan ang bahaging ito, ikukumpara ko ang dalawang ilustrasyon. Sa ilustrasyon sa kaliwa, mas marami ang pakurbang linya. Ang mga pakurbang linya ay ginamit para sa bundok at langit. Makikita na malawak ang lugar ng dalawa dahil kasama ang bundok at langit sa ilustrasyon. Dagdag pa dito, ang mga katawan ng mga Ayta sa ilustrasyon sa kaliwa ay nakatagilid. Nagbibigay ito ng pakiramdam na malaya silang gawin ang nais nila dahil nga malawak ang kanilang espasyo. Sa ilustrasyon naman sa kanan, makikita na marami ang tuwid na linya. Halimbawa na dito ang linya ng mga tent at pati na rin ang tuwid na katawan ng mga Ayta. Nagbibigay ito ng pakiramdam na limitado at kontrolado ang kilos ng mga taong nasa ilustrasyon dahil sa dami ng tuwid na linya. Dagdag pa dito na masikip at punong-puno ang ilustrasyon sa kanan kumpara sa ilustrasyon sa kaliwa.

Ipinapakilala naman ng susunod na ilustrasyon ang kominidad ng mga Ayta. Nakatingin ang babae (nasa kaliwang bahagi, bandang ilalim) sa gitna ng ilustrasyon. Gayundin naman sina Dosol at Mokopoy. Ang tinitingnan nilang dalawa ay ang mga taong nasa gitna ng ilustrasyon, na parang sinasabing bigyan ng atensyon ang nasa gitna ng ilustrasyon.

Sa susunod na ilustrasyon naman, makikita na sa pamamagitan ng paggamit ng linyang dayagonal, idinidikta sa tumitingin sa ilustrasyon ang dapat niyang bigyang atensiyon. Isang halimbawa ay ang bahagi kung saan nakaturo ang kamay ni Mokopoy sa isang direksyon. Dinadala ng nakaturong kamay ni Mokopoy ang ating mga mata para tingnan ang kanyang itinuturo. Kapag sinundan natin ng tingin ang direksyong itinuturo ni Mokopoy, makikita natin na ang mga puno ang itinuturo niya. Kapag binasa ang teksto sa bahaging ito, malalaman na ang mga punong saging na natumba ang kanyang itinuturo. Sa bahaging ito, masasabi kong isa itong patunay na picture book ang “Sina Dosol at Mokopoy sa Paanan ng Bundok Pinatubo” dahil mahalaga ang pagtatalaban ng teksto at ilustrasyon para lubos na maintindihan kung ano ang ispesipikong bagay na itinuturo niya at kung bakit niya itinuturo ito. (Ayon sa teksto, ang natumbang puno ng saging ang itinuturo ni Mokopoy dahil gusto niyang maghanap ng makakain sa lugar na iyon.

Makikita sa ilustrasyong ito ang bahay kubo. Kilala ang bahay kubo bilang mga bahay ng mga Pilipino. Masasabing naipapakita ang Filipinong oryentasyon sa ilustrasyong ito. Dagdag pa dito ang bayong na ginamit para paglagyan ng mga pagkain. Ang mga bayong ay madalas gamitin noon bilang lalagyan sa halip na mga plastic.

Ipinapakita naman sa ilustrasyong ito ang pagsabog ng Bundok Pinatubo. Itim ang kulay na nangibabaw dito. Madalas na iniuugnay ang itim sa malungkot o mabigat na pakiramdam. Ang paggamit ng kulay na ito ay nangangahulugan na hindi isang magandang pangyayari ang pagsabog. Dagdag pa dito, mapapansing mas malaki ang bahaging ipinapakita ang pagsabog kumpara sa bahaging ipinapakita ang mga bundok. Nangangahulugan itong ang gustong bigyang-atensyon sa ilustrasyon ay ang laki ng pinsalang dulot ng pagsabog. Makikita din na magkaiba ang direksyon ng mga puno sa ilustrasyon. Ang mga punong nasa kanang bahagi ng larawan ay nakahilig sa kanan samantalang ang mga punong nasa kaliwang bahagi naman ay sa kaliwa nakahilig. Nagbibigay ito ng impresyon na sobrang lakas ng hangin na dulot ng pagsabog kaya hindi lamang sa isang direksyon umihip ang hangin.

Gumamit din ng blocking sa mga ilustrasyon. Isang halimbawa ay ang sumusunod na larawan. Ang mas malalaking mukha ng mga nasa harapan kaysa sa nasa likuran ay nagpapakita na mas malapit ang direksyon nila sa mambabasa kaysa sa nasa likuran. Nakadagdag din dito ang bahagi kung saan ang ilang parte ng katawan ng isa ay natatakpan ng mga gamit o parte din ng katawan ng ibang tao. Nagbibigay ito ng ilusyon na ang taong natatakpan ay mas malayo kaysa sa taong hindi natatakpan.

Mapapansin naman sa ilustrasyong ito na maaliwalas ang kalangitan na ipinapakita ng asul na kalangitan. Ngunit mapapansin na wala ni isang tao sa ilustrasyon ang nakatingin sa langit. Karamihan din sa kanila ay nakapikit. Maaaring sabihin na kahit na may maaliwalas o bagong buhay na iniharap sa mga Ayta, hindi pa rin sila ganoon kahandang tanggapin ang inaalok na bagong buhay sa kanila. Isa sa mga maaaring dahilan ay masyadong biglaan ang mga pangyayari.

Sa susunod naman na ilustrasyon, makikita na bagama’t magkaharap ang dalawang bata, hindi naman sila nakaharap sa isa’t isa. Ang mata ng bata sa kaliwa ay nakatingin sa kalangitan. Ang mata naman ng bata sa kanan ay nakatingin sa kanyang likod. Maaaring tingnan ang batang nakatingin sa kalangitan bilang simbulo ng pagtanggap ng mga Ayta sa bagong buhay nila. Ang batang nakatingin naman sa kanyang likod ay simbolo ng pagbalik-tanaw o pag-alala ng mga Ayta sa dati nilang buhay.

Masasabing isang picture book ang Sina Dosol at Mokopoy. Sa teksto ay pinanatili ang ilang kultural na tema na ginagamit ng mga Ayta. Ilang halimbawa nito ang kowat, amokaw at pahinga. Mahalaga ang ilustrasyon dahil mas malinaw nitong naipakilala sa mga mambabasa ang mga nabanggit na kultural na tema. Sa pamamagitan ng deskripsyon sa teksto at sa mga ilustrasyon, mas madaling nabuo sa isipan ng mga mambabasa ang imahe ng kowat, amokaw at pahinga.

Sa kabuuan, ang kuwento ng buhay nina Dosol at Mokopoy ay hindi lamang isang simpleng kuwento. Katulad ng nabanggit na, nakatulong ang mga ilustrasyon para ipakilala ang kultura ng mga Ayta. Naipakita ng mga ilustrasyon ang paraan ng kanilang pamumuhay (i.e. paano sila nangunguha ng kanilang mga pagkain).

Maliban sa pagpapakilala sa kultura ng mga Ayta, ipinakilala din nito sa atin ang usapin ng pagkakaroon ng bagong buhay ng mga Ayta. Naipakita ng aklat ang hirap na pinagdaanan nila para muling makabangon sa pamamagitan ng ginawang paghahambing sa dating buhay at sa bagong buhay ng mga Ayta. Para sa akin, makabuluhan ang basahin ang kuwento nina Dosol at Mokopoy.

Erika Yvette Velasco

Pagpapaamo sa Asong si Putot


Ang kuwento ni Mike Bigornia na “Si Putot” ay tungkol sa isang aso na nagngangalang Putot na hindi masaya sa kanyang maiksing buntot. Ang kuwento ay isinalaysay sa perspektibo ng bidang si Putot. Para kay Putot, isang kapansanan ang kanyang maiksing buntot. Ikinumpara niya ang kanyang sarili sa ibang mga hayop na may mahahaba at magagandang buntot.

Ang kuwentong ito ay nagtuturo sa mga bata na pahalagahan ang sarili nilang mga natatanging katangian, katulad ng pagpapahalaga ni Putot sa kanyang sarili sa bandang huli ng kuwento. Sabi ni Putot, “hindi dapat ikahiya ang kapintasan sapagkat hindi ito ganap na kasawian.”

Pabalat pa lamang ng librong “Si Putot” ay nagsasabi na ng kuwento. Mukhang nasa itaas ng burol ang bida ng kuwento na isang maliit na aso. Ang pamagat ng kuwento na “Si Putot” ay nakakatawag pansin dahil pinagsama ang salitang “putol” at “buntot “ upang mabuo ang pangalang Putot. Kaya naman ay malalaman na agad ng mambabasa na ang asong nasa ibabaw ng burol ay si Putot. Sa ilustrasyon sa harap, makikita rin na may nakatali na halaman sa may buntot ng aso. Mapapansin na may luha ang aso kaya hindi siya masaya sa kanyang buntot.

Si Putot ay makikita sa ibabaw ng isang burol. Marahil ang kahalagahan nito ay upang maipakita at maikumpara ang kaliitan ng asong si Putot. Kung wala ang burol sa larawan, marahil ay hindi maiisip ng mga mambabasa na maliit si Putot. Subalit sa aking palagay, may mas malalim pa na dahilan kung bakit parating nasa ibabaw ng burol ang bidang si Putot. Maaaring basahin na simbolo ito ng pag-iisa ni Putot sa kanyang kalungkutan na nararamdaman. Hindi siya nakikisalamuha sa ibang mga hayop at wala siyang kaibigan. Ang kanyang kalungkutan dahil tinuturing niya na kapansanan ang pagkakaroon ng maliit na buntot, ito ay nagdulot sa kanya upang humiwalay sa iba at mapag-isa. Sa bandang huli, makikita na pagkatapos niya maliwanagan na hindi pala dapat mainggit sa iba, umalis na si Putot sa ibabaw ng burol.

Ang unang spread ay naglalaman ng buod at aral na nais iparating ng libro. “Ang istoryang ito ay may nakakatuwang himig sa kabuuan. Isang mainam na paraan ito upang maiwaksi sa isipan ng mga bata ang labis na pagbibigay ng pansin sa sariling kapintasan, kapansanan, o anumang uri ng kahinaan…” Ang mensaheng ito ay para sa mga magulang, guro, daycare workers at mananalaysay. Masasabing may konsepto ng aral pa rin na hinahanap ang mga magulang o guro at alam ng manunulat na ang mga magulang ay bibilhin ang librong ito kung may nakapaloob na aral.

Ang ikalawang spread naman ay naglalaman ng copyright sa bandang kaliwa ng pahina at sa kanan naman ay isang larawan ni Putot na masaya at tumatalon sa may halamanan. Kung sa pabalat ng libro ay ipinakita ang isang aso na malungkot na nasa ibabaw ng burol, dito naman sa ikalawang spread, ipinakita ang aso na masaya. Mula rito, masasabi na ang librong ito ay nagpapangako sa mga mambabasa ng isang masayang katapusan.

Sa ikatlong spread nag-umpisa ang kuwento. Sa bandang kaliwa ay makikita na katulad ang ilustrasyon sa pabalat ng libro. Sa bandang kanan naman ay makikita na si Putot ay nasa ibabaw ng burol subalit mayroon na siyang mahabang buntot. Napapaligiran siya ng mga ulap at bituin kaya alam ng mambabasa na nangangarap lamang si Putot. Bukod pa rito, mapapansin din na may dalawang ibon na nakatitig sa buntot ni Putot. Ito ay nangangahulugan na nais din ni Putot na kainggitan o hangaan siya ng mga ibon. Kung ang simbolo ng burol sa kuwento ay pag-iisa, maaaring sa larawan na ito ipinapakita na kahit pa makamit ni Putot ang pangarap niya na magkaroon ng mahabang buntot, hindi ibig sabihin nun ay magkakaroon siya ng mga tunay na kaibigan. Mula rito, masasabing ang ilustrasyon ay nakakadagdag sa kuwento.

Sa susunod na pahina, makikita sa pagkakaguhit kay Putot na siya ay labis na malungkot. Maaari rin pagod sa kaiisip dahil may kasamang pawis si Putot sa ilustrasyon. Nakasampa si Putot sa ibabaw ng burol na tila nahihirapan sa kanyang kinalalagyan. Ang nasa kanan naman na ilustrayon ay nagpapakita ng deskripsyon ng teksto. “Di tulad ng loro, puwedeng pluma ang kanyang buntot.” Kulay itim ang background ng loro upang mabigyang pansin ang makulay nitong buntot na nagliwanag sa itim na background. Upang maipakita ang pluma, may mga linya na may kulay sa gilid ng loro. Sa aking palagay, hindi mainam na naipakita ito sa ilustrasyon. Hindi makukuha ng mambabasa kung ano ang mga linyang ito. Hindi malinaw ang pagpaparating ng mensahe. Dapat ay iginuhit talaga kung ano ang itsura ng pluma.

Ang ikalimang spread naman ay ang pagsasalawaran sa tekstong, “O di kaya’y ng pusa. Ang buntot niya’y dangal ng kaniyang amo.” Ang kulay na ginamit sa background ay light blue. Ang kulay na ito ay nagpapahiwatig ng kasiglahan dahil matingkad at buhay na buhay ang kulay na ito. Subalit taliwas ito sa nararamdaman ni Putot na kalungkutan. Maganda naman ang pagkakaguhit sa larawan sa kanan. Ipinakita nito ang pagkagarbo ng amo at ng kanyang pusa sa pamamagitan ng mga alahas, damit at background na nagmukhang salamin na bintana na may disenyo. May ulap rin sa ibabaw ng ulo ni Putot na nagsasabing patuloy siya sa kanyang pag-iisip ng iba’t ibang hayop na mas mahaba ang buntot kaysa sa kanya.

May halong mga biro at katatawanan din ang mga ilustrasyon sa libro. Halimbawa nito ay ang makikita sa susunod na pahina. Makikita na may tatlong baboy na magkakasama dahil nakabuhol ang kanilang mga kulot na buntot.

Sa ikapitong spread, isinalarawan ang isang panot na matanda na ginawang brotsa ang buntot ng kabayo. Gayun din sa sumunod na spread kung saan makikita na ang baka ay ginawang pamaypay ang kanyang buntot. Kung walang larawan, hindi ganap na buo ang kuwento at hindi magiging epektibo kung teksto lamang at hindi naisalarawan ang mga ito. Nakapagdala pa ang ilustrasyon ng humor sa mga mambabasa. Sa ikawalong spread din, makikita na ang background na kulay ay dilaw. Maaaring ginamit ito upang mabigyang pansin ang kainitan ng araw na siyang sumusuporta sa ideya na ang baka ay nagpapaypay gamit ang kanyang buntot.

Ang sumunod na spread ay nagpapakita naman ng isang kalabaw na ginagamit ang kanyang buntot sa paghagupit ng langaw at kuto. Subalit, hindi lamang ito ang mga isinali ng ilustrador sa larawan. May tunog na plak! na nakalagay sa larawan na makadadagdag sa imahinasyon ng mambabasa at hindi lamang makikita ang hayop kung hindi maririnig ang mga galaw nito. Sa madaling salita, nais ng awtor na linangin ang iba pang senses ng mga mambabasa.

Mapapansin din na may kinakain na damo ang kalabaw. Sa sumunod na pahina, ganun din ang ginawa ng ilustrador. May mga unggoy na nakalambitin sa puno at kumakain ng saging. Mula sa mga larawan na ito, matututunan ng mambabasa hindi lamang ang iba’t ibang uri ng hayop kundi pati na rin kung saan nakatira ang mga hayop na ito at kung ano ang kinakain nila. Hindi tinukoy ang mga detalyeng ito sa teksto subalit sa pamamagitan ng pagsusuri sa larawan, malalaman ang ganitong mga karagdagang impormasyon.

Sa sumunod na spread, makikita na ang pagpasok ng bulate sa kuwento. Sa umpisa ay makikita na sa malayo manggagaling ang bulate at habang inililipat ang pahina, lumalapit siya sa aso. Nang malapit na ito kay Putot, lumalaki rin ang mukha ni Putot. Maikukumpara ang laki ni Putot sa bulate. Mahusay ito dahil may galaw at may perspektibo na ginamit ang ilustrador.

Mainam din ang pagguhit sa bulate sa sumunod na pahina. Nang sabihin sa teksto na kaya malungkot ang bulate ay dahil sa ang kabuuan nito ay puro buntot, nilakihan ng ilustrador ang pagguhit sa bulate at ipinakita ang kabuuan nito. Maganda ang ginawa ng ilustrador dahil nabigyang-pansin ang bulate at naipakita ang kabuuan nito nang sa gayon ay malinaw sa mga mambabasa ang ibig sabihin ng teksto.

Hindi rin nalilimitahan ang border sa aklat. Lumalagpas ang mga ilustrasyon sa border. Mahusay ang ganitong pagsasalarawan dahil nakaalis ang ilustrador sa limitasyon ng border, napalaki at napabuti niya ang kanyang mga ilustrasyon.

Sa huling pahina ng kuwento, makikita na nakaalis na si Putot sa burol, tinanggal na niya ang nakakabit na halaman sa kanyang buntot at siya ay pumunta sa lupa kung saan siya’y masayang lumulundag. Si Putot mismo ang nagbigay solusyon sa kanyang problema. Ang ilustrasyon sa bandang kanan ng spread na ito ay katulad ng ilustrasyon sa unang pahina. Samakatuwid, natupad ng awtor at ilustrador ang pangako sa mga mambabasa na may masayang katapusan ang kuwento ni Putot.

Sa ikalawa sa huli na pahina ng libro ay may sasagutan na gawain. Kailangan ilagay ang katumbas na buntot sa bawat hayop na nabanggit sa kuwento. Marahil ito ay para sa katuwaan na rin ng mga bata at upang maipakilala at matandaan nila ang iba’t ibang hayop na ipinakilala sa kuwento.

Ang huling pahina naman ng libro ay nagpapakita ng listahan ng mga libro ng Adarna. Ito ay naghihikayat sa mga mambabasa na bumili pa ng maraming libro ng Adarna. Tulad nga ng napagusapan sa klase, ang Adarna ay nakatutok sa komersyo ng paglimbag at paglikha ng mga librong pambata.

Masasabing nakadagdag ang ilustrasyon sa kuwento dahil naipapakita ang iba’t ibang mga hayop at kung paano sila naiiba kay Putot. Ipinapakita rin ang labis na kalungkutan ni Putot nang maisip niya ang kanyang kapansanan., ang pagkamaiksi ng kanyang buntot.
Nakakapanghinayang na unimaginative ang likod ng libro sapagkat buod, logo ng Adarna at background lamang ang nakalagay. Glossy ang papel na ginamit. Dahil ang libro ay Adarna, nakakalungkot na naka-stapler lang ang pagkaka bind sa mga pahina. Madaling masisira ang libro.

Malinaw naman ang pagkakaguhit at maiintindihan ng mga mambabasa. Simple at magugustuhan ng mga bata. Mapapansin na hindi diretso ang mga linyang ginamit at hindi pino. Maaaring ito ay sa kadahilanan na nais kopyahin ng bata ang ilustrasyon at kung makikita niya na hindi diresto ang pagkakaguhit niya at baluktot ang mga linya, iisipin niya na mabuti lang iyon dahil ganun din naman ang ilustrasyon sa libro. May anino rin ang mga bagay sa ilustrasyon. Mainam ito dahil nagapapakita ng dimensyon ang mga larawan.

GERG ANROL R.CAHILES

DIWAYEN: Ang batang babae sa sepia, ang kakaibang binukot, at iba pang halu-halong side stories

May nakaaalam pa kaya sa mga bata sa kasalukuyan kung ano ang ipinahihiwatig ng awit ng kasaysayan? Itataya ko ang aking buhay kung higit pa sa 15 porsiyento ng mga batang Pilipino ang nakakaalam ng mga kuwento nina Urduja, Nagmalitongwaya, Gandingan at mga binukot. Nakalulungkot.

Pero kapag binanggit mo sina Snow White, Sleeping Beauty, Ariel, Powerpuff Girls at Pocahontas, tiyak mag-uunahan sila sa pagkukwento sa istorya ng mga imperyalistang bayani at prinsesa.

Sinong bata pa nga ba ang interesado sa istorya ng mga batang bayani at mga sinaunang prinsesa sa Pilipinas? Sa panahong napangingimbabawan na ng konsumerismo ang bansa, sinong bata pa ang nais makarinig ng himig ng kasaysayan?

Ilang nasusulat na tala nga ba ang makapagsasabi ng yaman ng kultura ng mga Pilipino bago ito marating ng mga mananakop? Limitado ang mga ito, magbuklat ka man sa iba’t ibang aklatan sa bansa. Marahil ay matatagpuan mo ang talaan ni Padre Pedro Chirino, obserbasyon ni Antonio Pigafetta, at mga pagsasaliksik ni William Henry Scott. Paano natin ito ipauunawa sa mga kabataan?

Kasaysayan sa Aklat Pambata
Isang napakagandang simulain para sa Adarna House at United Nations Children’s Fund (UNICEF) ang proyektong Batang Historyador na nagtatampok sa limang aklat pambatang tumatalakay sa limang mahahalagang bahagi ng kasaysayan ng lipunang Pilipino. Makikita sa mga aklat na ito kung paano nabuhay at namulat ang limang batang bida sa iba’t ibang panahon sa ating bansa. Naipamalas dito ang giting at katatagan ng mga bata sa pagharap sa mga suliranin ng nagbabagong panahon.

Napili kong bigyan ng mas mariing pagsusuri ang unang aklat sa serye, Si Diwayen, Noong Bago Dumating ang mga Espanyol. Isinulat ito ni Augie Rivera at iginuhit naman ni Paolo Lim. Matagal kong pinag-isipan ang dahilan kung bakit ito ang dapat kong piliing picture book para gawan ng isang rebyu. Ngunit sa bandang huli, nanaig sa akin ang kapangyarihan ng aklat upang gumawa ng impresyon sa mga bata hinggil sa kulturang Pilipino bago pa man tayo sakupin ng mga Kastila.

Si Diwayen ay isang batang babae na naging alipin ng datu sa kanyang murang edad. Dito, naipamalas ng batang bida kung paano niya nakamit ang kanyang kalayaan sa pamamagitan ng kanyang katapangan at pagpapahalaga sa pakikipagkaibigan.

Malungkot (walang buhay) ang mga bata sa sepia
Kung titingnan ang pabalat, tila isa itong pagpapakilala sa bidang tauhan na si Diwayen bilang isang batang babae. Maraming mga kurba ang iyong makikita sa larawan na nagbibigay ng modang malumanay o kalmado. Wala kang mararamdamang dahas o tulis kahit sa sanga ng kahoy na bitbit ni Diwayen.

Iba’t ibang antas ng kulay tsokolate ang pagsasawaan ng iyong mga mata sa bawat pagbuklat ng aklat. Wala kang mababakas na anumang tanda ng maiinit o masasayang kulay. Sa kabuuan, sepia ang naging tema ng kulay ni Lim.

Tingnan bilang halimbawa kung paano bumuo ng mood ang ilustrador sa simula ng kuwento (pahina 4 at 5 ng aklat).

Kapansin-pansin ang mababang saturation ng mga kulay bunsod nang pagpapatong ng shadings (kulay itim) upang ipakita ang paparating na delubyo (na nirerepresenta ng mga balang na siyang sisira sa mga pananim na palay). Dahil sa ganitong representasyon ay may lungkot na mararamdaman ang mga mambabasa.

Gayunpaman, naging kapaki-pakinabang ang mga puting espasyo (white spaces) upang magbigay ng puwang upang balansehin ang frame. Nagbigay ito ng kaunting aliwalas sa paningin.

Sa mga sumunod na pahina naman, imbes na puti ay gumamit si Lim ng malamlam na asul bilang kulay ng kalangitan. Gayunpaman, hindi ito nakatulong upang magbigay ng mas maaliwalas na pakiramdam sa mga titingin sa larawan. Sa halip ay dumagdag pa ito sa malungkot/ walang buhay na mood. Tinitingnan ko na maaaring ginawa ito ng ilustrador upang ipakita ang panahong nangyari ang kwento. Kung sa telebisyon o pelikula, gumagamit ng black and white o sepia upang ipahiwatig na ang eksena ay naganap matagal na ang nakararaan. Ngunit sa sikolohiya ng mga bata, ayon kay Genaro Gojo-Cruz (2007) sa kanyang akdang Kwentong Pangkasarian sa mga Kwentong Pambata, mas nakapupukaw ng atensiyon ang makukulay na larawan at mas kinagigiliwan nila itong tingnan. Dagdag pa, mas nakapag-aangat sa kanilang interes ang pag-aaral ng pre-Hispanikong panahon ng Pilipinas kung mailalarawan ito sa pamamagitan ng masasaya at kaaya-ayang kulay (gaya ng katamtaman o mas mataas na saturation na pula, dilaw, berde at asul bilang midtones).

Isa pang agad mapapansin sa kanyang guhit ay ang pagkakatulad ng mga hitsura ng mga tauhan. Tingnan ang bahaging ito bilang halimbawa:
Pansinin na bukod sa magkaibang antas ng pamumuhay na inilarawan sa pananamit (Bagamat hindi ko pa matukoy kung saang ethnolinguistic group nakuha ang mga patterns sa mga damit, ipinagpalagay ko na ang disenyo ang naging batayan ng ilustrador- mas maraming disenyo ang makikita sa damit ng prinsesa kumpara sa payak na disenyo ng pananamit ni Diwayen.) ay halos magkapareho ang mukha ng dalawang bata. Bagamat simple at hindi detalyado, napagtagumpayan naman ni Lim ang pagbibigay ng tamang ekspresyon sa mga mukha. Sa tagpong ito, makikita ang pangamba sa bahagi ni Diwayen (nasa kaliwa) at ang kaligayahan ng prinsesa (kanan).

Sa kabuuan, sapat ang espasyong inilaan para sa mga teksto upang ito ay makahinga. Katamtaman din ang laki ng mga titik na sapat upang mabasa. Gayunpaman, nakababagot tingnan ang mga larawan. Hindi ito masyadong naging epektibong tulong upang gawing mapangganyak ang aklat sa mga mambabasa. Nabigo itong bigyan ng buhay sa imahinasyon ng mga bata ang mayamang kultura ng mga sinaunang Pilipino. Sana ay nagawa niyang mas makulay ang kanyang mga ilustrasyon. Kung tutuusin, ang “authentic Pinoy” (terminong ibinigay ni Benedicto “Bencab” Cabrera- National Artist for Visual Arts sa hindi pa nahahaluan ng lahing banyagang mga komunidad o indigenous groups) ay lubhang mahilig sa matitingkad at masasayang mga kulay. Binanggit ni Felipe De Leon sa kanyang sanaysay na Towards Peoples Art na ang paggamit ng matitingkad na kulay ay isang batayan ng puro at likas na sining ng lahing Pilipino.

Ang malakas na babae at ang kakaibang binukot
Sa kuwento, makikita natin ang mahina at malakas na karakterisasyon sa mga babae. Una, si Diwayen bilang isang babaeng mapusok, matatag ang loob at matapang. Ang pagbuo ng karakter ng bidang babae ni Rivera ay isang pagbalikwas sa nakasanayang pagsasalarawan sa isang babae sa mga akdang pang-literatura: mahina, palasunod, emosyunal.

Gayong sa simula ay nakita ang isang stereotype na tungkulin ng babae sa lipunang Pilipino bilang isang investment, kolateral o pambayad utang, naging pasulong naman ang karakterisasyon kay Diwayen. Hindi siya nalugmok sa pagdurusa bilang alipin. Bagkus ay ito ang nagbukas ng mapusok na katangian ng bata upang punan ang kalungkutang kanyang nadarama habang malayo siya sa kanyang mga magulang.

Mas tumaas pa ang kaantasan o kalagayan niya bilang bata at babae nang iniligtas niya sa mabangis ng baboy damo ang kanyang kaibigang prinsesa. Sa ganoon ay naging daan iyon upang igawad ng datu ang kanyang kalayaan sa pagkaalipin.

Samantala, naging mahina naman ang karakterisasyon sa prinsesa bilang babae. Sa simula ay nagpakita siya ng mapusok na katangian. Sinuway niya ang dikta ng kanyang kapalaran bilang isang binukot. Tumakas siya sa pagkakakulong upang makapaglaro rin sa kagubatan gaya ng ibang mga bata. Ngunit sa bandang huli, nang malaman ng datu ang kanyang kapangahasan, wala siyang nagawa kundi ang umiyak at sumunod sa kagustuhan nito.

Sa akda ni Manjari Singh, sinabi niyang karaniwang isinasalarawan ang mga batang babae sa mga kwentong pambata bilang masayahin, sweet, inosente, palasunod at hindi makatayong mag-isa (dependent). Sabihin na nating nagkaroon ng pagtatangka si Rivera na makaalpas sa ganitong uri ng karakterisasyon sa kanyang mga tauhan. Ngunit hindi siya masyadong nagtagumpay dahil sinalamin pa rin ni Diwayen at ng prinsesa ang mga katangiang nabanggit sa itaas. Hindi naging consistent ang awtor sa kanyang pabuo ng tauhan.

(Halu-halong) Side stories
Napakagandang representasyon ang inilantad ng panimula ng kuwento: Mga mapanirang balang na parating upang sirain ang malapit nang anihing palay. Tila ba ipinapakitang may mga mandarayuhan sa isang masigla’t mayamang lupain upang sirain ang napakagandang kulturang mayroon ito. Mga pesteng gugulo sa sistemang naghahari noong mga panahong iyon. Nabitbit at nabigyang solusyon naman ito hanggang sa katapusan.

Matapang din ang ginawang pagsubok ni Rivera na lapatan ng kuwento ang ating kasaysayan. Kaya nga lamang ay mayroon akong ilang obserbasyon na dapat siguro’y mas napagtuunan ng pansin ng awtor.

Una, tila pinagsama-sama ni Rivera ang iba’t ibang kultura ng iba’t ibang grupo ng mga sinaunang Pilipino. Ito ay gumawa ng kalituhan sa kung anong grupo ba nagmula o saang lugar ba ang lunan ng kuwento. Ang paggamit niya ng konsepto ng binukot na mauugat sa isla ng Panay ay hindi nagtatagni sa pananamit na kanyang inilarawan. Ang pangalang Diwayen ay mauugat sa kultura ng mga Ilocano. Ang paggamit ng malong bilang kasuotan ng kababaihan ay nagmula sa isla ng Mindanao, partikular sa mga Maranao.

Pangalawa ay ang misrepresentasyon sa mga binukot. Mataas ang antas ng mga binukot sa sinaunang lipunan. Ang mga babaeng ito ay sanggunian ng maharlika at matatanda hinggil sa mahahalagang desisyon. Sila rin ang tagapangalaga at tanging makabibigkas/makaaawit ng mga epiko ng kanilang mga ninuno. Sa kuwento, tila naikahon lamang ang binukot sa isang babaeng itinatago at hindi pinaaapak sa lupa.

Ito ay ilan lamang sa mahahalagang puntos na dapat ay naging maingat ang manunulat. Pangunahin ay layunin ng aklat na imulat ang mga bata sa tunay na kalagayan ng Pilipinas bago pa man dumating ang mga may tangan ng krus at espada. Maaaring magturo ng maling kasaysayan o maling pagtingin ng sinaunang kultura ang mga bata kung mali ang mga konseptong pundasyon ng mga historikal na kuwentong pambata.

Kaya naman iminumungkahi ko ang mas malalim na pagnanaliksik hinggil sa mga importanteng detalye ng kuwento. Dito kasi magmumula ang matatag na sandigan ng isang makabuluhang istorya.

Sa kasalukuyan at sa hinaharap
Sa panahon ng makabagong henerasyon, sa pamamagitan ng mga kuwentong makabuluhan, patuloy ang pag-awit at paglikha ng mga bata ng kasaysayan. Patuloy ang pagtuklas nila sa mayamang kulturang ipinasa pa ng ating mga ninuno. Ang kasaysayan at kulturang aakay sa atin patungo sa magandang kinabukasan.

Ang kwento ni Diwayen, kasama ang mga bata noong sinaunang panahon ay isang mahalagang panahon sa ating kasaysayan. Ang mga kwentong pambata ang pagkakataon na itama/iwasto ang mga pagkakamali o misinterpretasyon sa ating lahi dahil sa mga mananakop. Sana ay ma-maksima (maximize) ang ganitong mga pagkakataon upang maisulat at muling maikwento ang pagwawasto sa mga ikinahon nating pagkilala sa ating pinagmulan, mga bata at mga kababaihan.

Ating iwasto, isulat at ikwento ang ating mayamang kasaysayan. Dahil ang mga bata ang magmamana ng kung ano ang mga hakbangin natin upang tuwirin ang baluktot na pagtingin sa lahing Pilipino.


Sanggunian:

De Leon, Felipe Jr. “Towards Peoples Art”

Gojo-Cruz, GenaroR. “Kwentong Pangkasarian sa mga Kwentong Pambata.” Malay Sining at Kultura. De La Salle University- Manila, 2007.

Rivera, Augie and Lim, Paolo. Si Diwayen: Noong Bago Dumating ang Mga Espanyol. Adarna House, 2001.

Singh, Manjari. Gender Issues in Children’s Literature. ERIC Clearing house on Reading, English and Communication Digest #135, 1998. Indiana School of Education. (http://www.indiana.edu/~reading/ieo/digests/d135.html)

Denise Nuevo

Isang Pagdalaw sa Bahay ni Papa, Bahay ni Mama

Sa kasalukuyan, hindi pa gaanong laganap ang mga panitikang pambatang tumatalakay sa mga sensitibong konsepto gaya na lamang ng ipinapakita sa kuwento ng Bahay ni Papa, Bahay ni Mama ni Jean Lee Patindol. Pero kung tutuusin, hindi na naman bagong usapin ang paghihiwalay ng mag-asawa dito sa Pilipinas. Sa katunayan, umaabot ng 160 taun-taon ang mga naghahain ng pagpapawalang-bisa ng kasal sa NAMT o sa National Appellate Marital Tribunal (Natividad, 2008). At siyempre, bilang pa lamang ito ng mga nag-aabala pang maghain ng kaso. Hindi man bago ang isyu ng hiwalayan, halatang hindi pa tanggap sa lipunan ang ganitong paksa kung kaya naman ay hindi ko maisip kung ano ba ang katumbas sa Filipino ng broken family, broken home, at mga kaugnay na katawagan. Kaya naman kapuri-puri ang kwentong ito dahil sa pagtalakay nito sa isang sensitibong isyu na mga bata pa ang mga mambabasa.

Mula sa pabalat, makikita na wala ang mga tauhan at tampok ang ilustrasyon ng bahay ng nanay at ng tatay. Ang mga ilustrasyon na ito ay muling ipinakita sa unang pahina kung saan ipinakilala na ang tatlong batang babae sa kwento – sina Anna, Bianca at ang tagapagsalita. Matatagpuan sila sa gitna ng dalawang bahay. Ngunit sa pahinang ito, hindi pa lubos na malinaw kung alin ang bahay ni Papa at alin ang kay Mama.

Sa pangatlong spread ay binigyang-linaw na kung kanino ba talaga ang bahay, kasabay nang tuwing kailan sila nakatira dito. Ang bahay na tatsulok ang bubong at may mga kulay dilaw at berde ay pagmamay-ari ni Mama. Ang bahay naman na trapezoid ang bubong at may kulay asul ang kay Papa. Kapansin-pansin na pareho halos ang hugis at itsura (mapayat na parihabang nakatayo) ng mga bahay, maliban na lang sa nabanggit na kaibahan sa kulay at sa bubong. Ang pinakamalaking pagkakaiba o pagkakakilanlan, ayon sa kwento, ng dalawang bahay ay ang mga ginagawa ng mga batang tauhan dito. Kung sa bahay ni Papa ay naglalaro sila ng mga tren at eroplano at kumakain ng pizza hotdog, ice cream at mami, sa bahay naman ni Mama ay kumakain pa rin sila ng mga nabanggit ngunit nagpipinta naman sila ng mga bulaklak at bahaghari. Kagaya ng bahay, nariyan ang pagkakaiba ngunit mayroon ding pagkakapareho.

Kapansin-pansin na hindi makikita ang katauhan ni Mama at ni Papa sa ilustrasyon. Bagaman ilang beses silang nabanggit, mula pa lamang sa mismong pamagat hanggang sa katapusan, hindi makikita sa elementong biswal ang kanilang pisikal na itsura at ang tanging nakikita ng mambabasa ay ang tatlong bata sa kwento. Makikita nang kaunti ang itsura nila sa panlima at pang-anim na spread, ang parte ng kwento kung saan ipinapakita ang pagkakaiba ng mga patakaran sa bahay ni Mama at bahay ni Papa. Gayunpaman, makikitang implied lamang ang kanilang pisikal na itsura. May bigote si Papa samantalang hindi naman masyadong malinaw kung mahaba ba o hindi ang buhok ni Mama. Sa katunayan, kung ako ang tatanungin, hindi ko nakikita ang pagiging “Mama” ng ilustrasyon sa nanay. Unang-una dahil isang kapat lamang ng mukha niya ang nakikita. At pangalawa, tila walang interaksyon ang nanay sa mga anak niya (na masasabi rin sa ilustrasyon ng tatay).

Ang kawalan ng “presensiya” ng mga magulang pagdating sa elementong biswal ay mas lalong makikita sa panlabing-isa at panlabing-dalawang spread kung saan nagpunta si Papa sa bahay ni Mama dahil ika-anim na kaarawan ng pangunahing tauhan sa kwento(na hindi napangalan dahil nasa unang panauhan ang punta de bista). Makikita ang mga lobo at karatula na ginawa para sa kaniya ni Papa at Ana. Makikita rin ang cake na ginawa ni Mama at Bianca. Ngunit hindi makikita ang pagpunta ni Papa sa bahay. Hindi rin naipakita ang aktwal na preparasyong ginawa para sa kaarawan. Gayundin, binanggit sa kwento na tinulungan ni Papa ang tagapagsalita na hiwain ang cake habang si Mama naman ang nagbigay sa mga bisita. Ngunit sa ilustrasyon, ang makikita ay ang mga regalo, mga lobo at mga bisitang mga pinsan lamang. Hindi ipinakita ang nabanggit na eksena o kahit si Mama o Papa man lang.

Nang tinanong ng pangunahing tauhan ang Papa niya kung bakit hindi sila magkasama ng Mama niya sa isang bahay, sinagot ang bata ng isa ring katanungan: “Sa palagay mo ba, anak, maaaring maglakbay nang magkasama ang mga tren at mga eroplano?” Gayundin ang nangyari nang muling nagtanong ang bata sa kaniyang mama: “Paghaluin natin ang puti at ang dilaw. Anong kulay ang lalabas?”. Sa bata na rin nanggalin ang sagot: “Yuck! Kakulay ng poo-poo ni Bianca ang lumabas. Sa lahat ng ito, muli, hindi makikita ang mga magulang na nagpapaliwang sa anak.

Makikita lamang ang tren, eroplano, kulay puti at kulay dilaw. Sa tingin ko ay naging matagumpay naman ang paghahatid ng aklat na ito dahil nais ng may akda na magkaroon ng tamang pagtingin at pag-unawa ang mga mambabasa dahil hindi naman maiiwasan na may mga ayaw itong pag-usapan o kung pinag-uusapan naman ay hindi naman wasto ang pagtalakay dito (gaya na lamang ng mga pabayang kapit-bahay ni Patindol).

Itinatampok din ng tagpong ito ang konteksto ng kwento. Mahirap ipaliwanag ang isyu ng hiwalayan sa mga bata, lalo na dahil mismong sa ating bansa ay hindi pa ito tanggap. Ngunit naging matagumpay naman ang pagpapaliwanag dahil nagawa ito habang isinasaalang-alang ang konteksto ng isang bata sa pamamagitan ng paggamit ng mga device kagaya ng tren, eroplano at ng kulay puti at dilaw na malapit sa kamalayan ng isang bata.

Pagkatapos ng lahat ng mga nabanggit, epektibo ba ang kabuuang pagtrato sa ilustrasyon?
Nagiging epektibo ito dahil hindi nagsisilbing literal na pagsasalin ang mga larawan ng kwento. Kaya naman kung titignan, hindi maaring tumayong mag-isa ang ilustrasyon. Kailangan talagang basahin ang teksto upang maintindihan ang buong kwento.

Itinatampok ng mga larawan ang mga mahahalagang elemento ng kwento ngunit hindi sa literal na paraan. Gayunpaman, kagaya nang naipakita, hindi lubos na nailarawan si Mama at si Papa. Dahil dito, hindi naipakita ang relasyon ng mga magulang sa mga bata na sa kabilang banda, ay ipinakita rin naman ng mismong teksto (sa pamamagitan ng mga tagpo tungkol sa kaarawan, sa pagtatanong sa sitwasyon ng mga magulang). Kaya naman kung pagbabasehan ang ilustrasyon bago ang kwento, mas nabigyang-pansin ang paglalarawan ng karanasan ng mga bata kaysa sa relasyon ng magkahiwalay na magulang sa kanilang mga anak at pati na rin ang relasyon ng dalawang magulang sa isa’t isa.

Kahahanapan ng mga elemento ang kuwento gaya ng paggamit ng paghahambing (Gusto ko kapag nasa bahay ako ni Papa…, Gusto ko rin kapag nasa bahay ako ni Mama...), pag-uulit (Isa-isang dumating ang mga pinsan ko. Isa-isang dumating ang mga kaibigan ko) at mayroon ding enumerasyon (Kumakain kami ng pizza, hotdog, ice cream at mami). At matatagpuan din naman ang esensiya ng mga elementong ito sa mga larawan na nilikha ni Mark Salvatus III kagaya ng pag-uulit ng imahe ng mga tren at eroplano, pagpapakita ng mga pizza, hotdog, ice cream at mami, at pati na rin ng pagdagsa ng mga pinsan. Sa katunayan, ginamitan pa nga niya ito ng mixed media (gaya ng charcoal, akriliko at collage) na mas nakapagbibigay-tingkad sa mga paghahambing sa dalawang bahay.

Dominante ang kulay pula sa aklat na ito. Sa katunayan, pula ang background ng buong libro. Marami ang ipinaparating ng kulay na ito sa mga mambabasa. Pero kung ako ang tatanungin, nakakakuha ng atensyon ang kulay na ito. Pero malamlam na pula ang ginamit kaya sa tingin ko ay hindi sapat na atensyon ang makukuha niya, kung ihahalintulad ito sa tema ng kuwento, ang tingin ko dito ay sadyang nakakauha ng atensyon ang mga pangyayaring katulad na lamang ng paghihiwalay ng mga magulang. Kasabay ng atensyon, madalas din ginagamit ang kulay na pula upang ipahiwatig na kailangan ng aksiyon (na mapapansin ding ginagamit ng mga progresibong organisasyon). Maaari ring ipinapahiwatig nito ang isang babala dahil ulit sa mismong isyu ng hiwalayan na sa tingin ng marami ay hindi para sa bata. Sa palagay ko, ang kulay pula ay nangangahulugan ng pinagsama-samang atensyon, babala, at aksiyon.

Nagtapos ang kwento sa pamamagitan ng pag-uulit ng umpisa. Ipinakita muli ang bahay ni Mama at ni Papa, kagaya ng sa unang pahina. Sa pagkakataong ito nga lamang, itim lang pareho ang kulay nila dahil gabi na. Tila sinasabi nito na anuman ang mangyari, hindi na magbabago pa ang sitwasyon ng mga tauhan sa kwento. Nag-umpisa ang sa pagkakaroon ng magkahiwalay na bahay ni Papa at bahay ni Mama ang akda at sa katotohanang ito rin nagtapos ang lahat. Tila ba walang resolusyon ang kwento dahil bumalik lamang ito sa umpisa ngunit para sa akin, epektibo ito sa pagpapakita na sa huli, wala nang magagawa pa sa sitwasyon. Ang kaibahan nga lamang, sa pagkakataong ito, naipaliwanag na ng nanay at tatay ang kanilang sitwasyon sa mga anak.

Gayunpaman, mananatiling magkahiwalay ang bahay ni Mama at ni Papa, kagaya ng makikita sa ilustrasyon. Magkatabi man sa pahina ang kanilang mga bahay at halos pareho ang hugis at sukat, hindi ito magiging isa.

Gerg Anrol R. Cahiles

(KKbaKa)BATA:
Komersyalisasyon, Kritika at Kamalayang Pilipino sa Panitikang Pambata


Sa esensya, napakaganda at napakalaki ng gampanin ng panitikang pambata sa paghubog ng lipunang Pilipino. Bukod sa pagiging isang aliwan ng mga mamababasa, magandang tingnan din ang iba pang mga layunin nito gaya ng pagpapalawak sa imahinasyon at pag-iisip, at ang paghimok sa mga bata upang magbasa.

Lagi kong iniisip ang palaging sinasabi ng aming propesor na kung nais mong sakupin ang isang bansa, sakupin mo muna ang mga bata. Isang paglalantad na ang mga itinatanim ng mga kaisipan sa mga bata ay siya nilang dadalhin hanggang sa kanilang pagtanda. Sa ganito ay natatampok ang panitikang pambata (at panitikan sa kabuuan) bilang isang ideyolohikal na aparato ng estado gaya ng sinasabi ni Louis Althusser. Kaya naman malaki ang hamon para sa panitikang pambata sa Pilipinas. Paano ito magbabalikwas sa naghaharing Kanluraning kaisipan? Sa gahum? Nagsisilbing ba itong behikulo tungo sa isang maka-Pilipinong kamalayan ng mga mamamayan?

Susubukan kong ipakita sa papel na ito ang ilan sa aking mga obserbasyon hinggil panitikang pambata lalo’t higit sa mga salik na nakahahadlang sa pag-unlad nito.

Ingat ka, bata!

Malalim ang ugat na dapat nating hukayin upang ganap na makamit ang maka-Pilipinong kamalayang ibubunga ng panitikang pambata. Ayon na nga kay Virgilio Almario (2007) sa kanyang talumpating pinamagatang Mga Gampanin para sa Kaunlaran ng Panitikang Pambata na mahaba’t matindi ang kasaysayang kolonyal ng Pilipinas kaya mahirap iwaksi ang moralistikong atake sa panitikang pambata. Ngunit sinabi rin niya na ang layuning moral ay konserbatibo at nakahahadlang sa pagkakaroon ng makabagong pagtanaw sa buhay. Ilan sa mga moralistikong mga kaugalian na karaniwang tinatalakay sa mga aklat pambata ay kung paano magiging mabuting Kristiyano. Nakita ko ito sa aklat na Rosamistica buhat sa Mga Kuwento ni Lola Basyang na muling isinalaysay ni Christine Belen. Nariyan din ang usapin sa gender roles gaya ng sa Papel de Liha ni Ompong Remigio kung saan tahasang ipinanakikita ang hindi mapagpalayang konsepto ng mga tungkulin ng isang babae sa lipunan. Hinuhubog ng ganitong kuwento ang pagpapalawak sa isang piyudal na lipunan na isang malaking hadlang sa pag-unlad ng ating bansa.

Ngunit ganitong mga kuwento pa rin ang laganap sa merkado. Tila mangilan-ngilan lamang ang mga nangangahas na mga manunulat na kumawala sa makalumang pormula ng pagsulat ng mga kuwentong pambata. Bakit nga ba ganito? Dahil ba imbes na ang maging layunin ay makapaglabas ng mga akdang magpapalaya sa kaisipan ng mga bata ay nauuwi na lamang tayo sa pagsulat at paglilimbag ng mga istorya na batay sa makalumang pormula? Dahil ba ito ang tinatangkilik ng mga magulang at mga guro na siyang pumipili ng mga babasahin para sa mga bata? Anong masasabi diyan ng mga tao sa likod ng mga malalaking palimbagan ng mga aklat pambata?

Malinaw na ang panitikan, sa kalakhan, at ang panitikang pambata sa bansa ay profit-oriented. Ang market value ng isang akda ang siyang pangunahing salik para gawin at ilimbag ito bilang isang aklat pambata. Sa bibig na mismo ni Almario nanggaling na ang aklat pambata ay isang negosyo. Kaya naman hindi nakapagtataka kung picture book lamang ang klase ng librong pambata na inililimbag dito sa Pilipinas.

Kawawa ka, bata

Komersiyalisado ang panitikang pambata, sa madaling sabi. Kaalinsabay ito sa market driven na ekonomiya ng Pilipinas na isinusulong ng gobyerno. Ito ay sa kabila ng katotohanang malaking bahagdan ng mga Pilipino ay naghihirap.

Dahil sa kahirapan, karamihan pa sa mga kabataan ngayon ay hindi nakapag-aaral. Hindi katakataka na umabot lamang sa 84.1% ang functional literacy rate ng mga Pilipino noong 2003 ayon sa website ng National Statistical Coordinating Board (NSCB). Kung pagbabatayan ang istatistika ng Department of Education (DepEd), bukod sa 200,000 kabataang hindi kailanman nakatutuntong sa paaralan taun-taon, makikitang 66% lamang ang survival rate sa elementarya. Kung ang pormal na edukasyon pa nga lamang ay hindi pa makayanang pagkagastusan ng karamihan sa mga mahihirap na pamilya, ano pa kaya ang paggastos sa mga aliwan gaya ng mga aklat pambata.

Mabibili ang pinakamurang aklat pambata sa halagang P50-P60 (depende pa ito sa kung sino ang naglimbag). Gayong gustong magkaroon ng mga aklat pambata ang karamihan sa mga mahihirap na bata, hindi nila ito nagagawa dahil sa hirap ng buhay. Kung tutuusin, sapat na ang halaga ng isang aklat upang ipambili ng ng dalawang kilos bigas.

Sa ganito, makikita natin na hindi pa man umuusbong ang popularidad ng panitikang pambata ay bigo na agad itong maarok ang mga pangunahing layunin nito. Ang mga aklat na dapat sanang magpapalawak sa kanilang imahinasyon at kaisipan at sana’y mag-uudyok sa kanila upang magbasa ay sa panaginip na lamang nila makakamtan.

Humayo ka na, bata

Mahalagang magkaroon ng kamalayang Pilipino ang panitikang pambata. Sa sanaysay na Globalisasyon, Kultura at Kamalayang Pilipino ni Napoleon M.Mabaquiao Jr.(2007), nagbigay siya ng apat na pamantayan upang masabi na ang isang isang kamalayan ay Pilipino. Narito ang mga ito: (1) Kung ang isang bagay o pangyayari ay may kinalaman sa bansang Pilipinas o sa mga mamamayang Pilipino; (2) Kung ang mga ito ay nakaugnay sa mga bagay na makatutugon sa pangangailangan ng bansang Pilipinas o ng mga mamamayang Pilipino; (3) Kung ang pagkakaugnay ng mga ito sa isang bagay o pangyayari ay nasa isang pananaw kung saan ginagamit na konsepto ay akma sa kontekstong Pilipino o wikang Filipino; at (4) kung ang pagkakaugnay nito sa isang bagay o pangyayari ay nagaganap sa konteksto ng isang lugar o panahon sa bansang Pilipinas.

Malinaw ang mga binabanggit ng mga pamantayan. Kung ako ang tatanungin, ito ang mga pinakaunang bagay na hinahanap ko sa kuwentong pambata. Kung ganito ang nilalalaman ng mga kuwentong pambata, magtuturo ito upang magkaroon ang mga bata nang konsepto ng pagpapahalaga at kaisipan upang paunlarin ang ating bansa.

Sang-ayon naman ako kay Almario na nangangailangan ng mas matapat na kritisismo ang panitikang pambata. Mahagang pagtuunan ng pansin kung paano iwawaksi ang mga pormulado at limitadong mga kuwento at kung paano mapauunlad pa ang mga ito. Maaatim ito sa pamamagitan ng mas maraming pang-akademikong diskusyon hinggil sa panitikang pambata.
At ang panghuli ay ang pagwawaksi sa komersiyalisadong oryentasyon ng panitikang pambata. Ito marahil ang magiging pinakamahirap sa lahat. Una dahil sa pagtingin sa panitikang pambata bilang negosyo at pangalawa sa isinusulong na kapitalismong pagtingin sa ekonomiya ng Pilipinas. Ito ay nangangailangn ng mahabang panahon ng pakikipagtunggali at mahabang panahon ng pakikibaka sa gahum na bunsod ng imperyalistang kaisipan ng mga Kanluraning bansa at tuta ng mga Kanluraning bansa.

Sa pag-abot sa ganitong mga solusyon ay pihadong sisigla ang panitikang pambata sa Pilipinas. Maaaring mahirap ngunit dapat na nating simulan. Kung walang mangangahas, walang magbabago. Ito ay isang hamon.

Malayo pa ang lalakbayin ng panitikang pambata upang maabot ang tugatog ng kahusayan at kapakinabangan nito. Ngunit sa tamang gabay at kaisipan, maituturing na banagtasin na nga ng panitikang pambata ang direksyon tungo sa kanyang tunay na tagumpay.


Mga Sanggunian:

Almario, Virgilio S. Mga Gampanin Para sa Kaunlaran ng Panitikang Pambata. Unibersidad ng Pilipinas, Diliman. Hulyo 2007

Althusser, Louis. Essays on Political Ideology

Evasco, Eugene Y. Pagkatha Para sa mga Bata: Mga Suliranin, Hamon at Estratehiya. Unibersidad ng Pilipinas, Diliman

Jimeno,Jaileen F. PCIJ: RP Market for Children’s Books Defies Growth. June 2007

Mabaquiao Jr., Napoleon M. Globalisasyon, Kultura at Kamalayang Pilipino. Maynila: Pamantasang De La
Salle. April 2007.

www.nscb.gov.ph

William Manzano

Puno't Dulo para sa Puno't Bunga

Kung hindi ko kinuha ang Pan Pil 165, hindi kami nagkakaroon ng hindi pagkakaunawaan ng nobya kong si Irene.
Bagama't wala pa sa aming mga kasalukuyang plano ang magkaroon ng anak, madalas naming mapag-usapan ang mga dapat na maiparanas sa aming magiging bunga. Sa mga ganitong usapan ay nagkakaroon na kami ng pagtatalo dahil sa mga nalaman at napatunayan ko sa mga binasa at inunawang mga akda at sanaysay sa kursong ito.
Marahil ay natural lamang sa kahit sinong magulang (o magiging magulang) ang mangarap ng mas maganda at mas masayang kabataan kaysa sa kanilang dinanas para sa kanilang mga anak. Sabi ni Irene, hindi raw siya nakaranas ng masyadong masayang pagkabata. Dahil seaman ang tatay niya, hindi niya ito madalas nakasama sa pamamasyal sa mga mall, sa panonood ng sine, o sa pagsisimba tuwing Linggo. Hindi siya nagkaroon ng mga mamahaling laruan tulad ng Barbie at Sky Dancers. Ni minsan daw ay hindi siya nabasahan ng Cinderella ng kanyang nanay bago matulog. Ang mga ganitong bagay daw ang gusto niyang iparanas at ibigay kapag nagkaroon na siya ng anak.
Kung sa ganitong pilosopiya ako manghahawak, mas maraming mga laruan ang ibibili ko sa aking anak, oras-oras siyang manonood ng Cartoon Network o Nickelodeon, makatatanggap siya ng regalo mula kay Santa Claus hanggang magbinata o magdalaga siya, at madalas niyang magiging tanghalian ang Chickenjoy o McSpaghetti. Nguni't ipinipilit ko na ayaw kong maging biktima ang aking anak ng kolonyal na paniniwala at pag-iisip, kasama na ang lumalalang komersalisasyon sa bansang ito.
ISa sa aming madalas na pinagtatalunan ay ang unang wika na dapat malaman ng bata. Para sa kanya, mas mainam kung mga aklat na Ingles ang unang mababasa ng kanyang anak, dahil ang wikang iyon ay nakapagpapatalino sa bata. Ang iginigiit ko naman sa kanya ay mabuting ang sariling wika ang unang matutunang basahin at bigkasin ng bata, at mainam na maagang maipakilala sa kanya ang kulturang Pilipino gaya ng naipakita sa "Unang Baboy sa Langit". Idinagdag ko rin na walang kinalaman ang pagiging maalam sa wikang banyaga sa pagiging matalino ng isang tao. Sa katunayan ay napatunayan kong higit na magandang pakinggan at basahin ang wikang Filipino kaysa sa Ingles sa pagbabasa ng "Sundalong Patpat".
Sinabi ko rin sa kanya na hindi ko papayagang mabasa ng aking anak ang mga kuwentong Sleeping Beauty o Cinderella lalong lalo na kung ito ay babae. Ayaw kong lumaki sila sa paniniwalang kailangan nila ng lalaki upang maging ganap ang kanilang pagiging babae. Lalongayaw ko na masanay sila sa pag-iisip na ang mga akdang banyaga ang pamantayan ng pagkatuto ng bata.
Sinabi ko kay Irene na kailangang piliin nang mabuti ang mga itinuturong paniniwala sa mga bata, na karaniwang mapupulot sa mga aklat at akdang ipababasa sa kanila. Kung maagang maitatanim sa isipan nila na lahat ng kuwentong nagsisimula sa "Once upon at time..." ay magtatapos sa "... they lived happily ever after" (na metapora sa kolonyal na konseptong American Dream), hindi magiging makatotohanan ang pananaw nito sa mundong gagalawan. Mainam na maipakita sa kanya kung paano ang mabuhay sa isang mundong totoo na hindi tahasang nangangaral. Hayaan dapat ang bata na mag-diskubre sa halagahan na kayang dadalhin sa kanyang pagkakaroon ng gulang.
Sa ganitong argumento ay inakusahan ako ni Irene na pagkakaitan ko raw ng kasiyahang pambata ang aming magiging anak. Sinagot ko siya na magkakaroon ang bata ng kaaliwan at kasiyahan kapag maganda at masarap ang inilalagay sa kaniyang isipan, at hindi mga kapinsa-pinsalang produkto ng kolonyalisasyon at komersalisasyon tulad ng Flying House, Disney, Nickelodeon, McDonald's at Jollibee.
Sa ngayon ay plano kong ipabasa ang mga sanaysay at mga akdang nabasa ko sa kursong ito kay Irene. Kung hindi niya pa rin mauunawaan ang aking mga paninindigan, hindi ko alam kung paano pa kami magkakasundong muli.

Denise Nuevo

Kawalan ng Kabataan at Pagsilang sa mga Bagong Pananaw

Isa ako sa mga batang lumaki sa kasabihang, “Kung anong puno ay siya ring bunga.” At sa madaling salita, hindi mahilig magbasa ng mga aklat ang aking mga magulang kaya hindi ko rin ito nakahiligan. Nang makapasok ako sa Unibersidad ng Pilipinas, napag-isip-isip kong mas nakabuti sana kung nakapagbasa ako ng sangkatutak na aklat noon pa. Minamadali ko tuloy basahin ang mga bagay na dapat sana ay nabasa ko na dati. At sa aking pagbabasa, natuklasan kong may pinanggagalingan pala talaga ang kawalan ng hilig sa pagbabasa, lalo na dito sa Pilipinas.

Dahil sa hirap ng buhay sa ating bansa, halos hindi na itinuturing na pangangailangan ang mga aklat. Sumasang-ayon ako kay Ani Rosa Almario, ang isa sa mga kinatawan ng Adarna House, ng sabihin niyang ang pinakauna pa ring isinasaalangalang ng mga magulang sa pagpili ng aklat ay ang presyo (Jimeno, 2007). At sa aking pagkakaalala, kasali ang mga magulang ko sa kanyang tinutukoy at hindi malabong ganoon din ang kanilang mga magulang. Inaamin ko rin na panay textbooks ang laman ng estante ng aklat sa bahay namin. Kaya nang makatungtong ako sa klase ng Panitikan ng Pilipinas 165: Panitikang Pambata, lubusan kong naramdaman kung gaano karami ang napalagpas ko noong bata pa ako dahil lang sa kakulangan ng wastong mga babasahin. Totoo ngang isang pribilehiyo ang makaranas ng pagkabata sa Pilipinas. (Evasco)

Kaya ngayon ay iniisip ko rin kung ilan pa kaya ang Pilipinong katulad ko na lumaki sa ganitong klaseng tahanan. Marahil ay maswerte pa nga ako dahil kahit papaano ay may mga ilang aklat pa naman akong nabasa. Paano na lamang kaya ang mahigit 11 milyong Pilipino na walang kakayahang bumasa at sumulat? (FLEMMS, 2003)

Minsan nga ay parang nagkakaroon na ako ng Messianic complex dahil sumasagi sa isip ko na kung mayaman lang ako ay gagawin ko talagang libre ang edukasyon para sa lahat at patataasan ko ang sahod ng mga guro para naman ganahan silang magturo hindi katulad ng mga kaiyak-iyak kong mga guro dahil kahit anong gawin ko ay wala talaga akong natutunan sa kanila. Maaari kayang magpaulan na lamang ako ng mga dekalibreng panitikang pambata para hindi matulad ang mga susunod na henerasyon sa isang katulad ko na nagsayang ng ilang taon sa pagbabasa ng mga textbooks na mali-mali naman ang laman? Pero ang totoong tanong, paano nga ba matutukoy ang isang dekalibreng akda?

Kaunti pa lamang ang nababasa ko at marahil ito rin ang dahilan kung bakit ayos na sa akin ang Papel de Liha ni Ompong Remigio. Kung hindi ito tinalakay sa klase, baka maisipan ko pa itong iregalo sa aking nakababatang pinsan. Bilang isang babae ni hindi ko man lang napuna kaagad ang pagkakahon sa isang babae bilang taga-gawa lamang sa loob ng bahay dahil natuwa na ako sa ilustrasyon at nadurog ang aking damdamin sa “ayaw ko nang bumitiw pa.” Ikinalulungkot kong sabihin na kung sakaling mapabilang ako sa isa sa mga hurado ng isang patimpalak, madaling mananalo sa akin ang mga ganitong klaseng akda. Inaamin kong hindi pa ako gaanong nakalubog sa mundo ng panitikan, lalo na kung sa panitikang pambata dahil hindi madaling punahin ang mga bagay na halos ngayon mo pa lang nasisimulang maranasan.

Nabanggit nga ni Virgilio Almario sa kanyang talumpati noong Hulyo 2007 na may isang naiibang katangian ang panitikang pambata. Ayon sa kanya, “May tiyak itong mambabasa: ang mga bata o ang kabataan.” At sa aking palagay, kung nabasa ko ang mga babasahin namin sa klase noong bata pa ako, mas magkakaroon ako ng ibang pagtingin at pagpapahalaga dito ngayong matanda na ako. Ngunit sa aking karanasan, para yatang mas nagiging bata akong muli habang ako ay nagbabasa sa halip na magsilbing isang kritiko.

Marami ngang maling paniniwala at pagkilala sa panitikang pambata sa ating bansa gaya na lamang ng pagturing na ito ay mababaw at kinakailangang kinababalutan palagi ng aral. Nakalulungkot mang isipin, ito ay maling katotohanan na patuloy pa ring kumakalat hanggang hindi ito nabibigyan ng lunas. Mahirap nga namang gamutin ang isang sakit kung ang tanging lunas ay ang magbasa nang magbasa pero halos wala kang magawa sapagkat mas mahal pa sa gamot ang mga aklat. Sa mga ganitong panahon ay nais ko na lamang magalit at kung maaari lamang magwala at sumigaw. Ano ba talaga ang ginagawa ng gobyerno natin?!